Tifo, Salmonella typhi (S. typhi) adlı bir bakterinin neden olduğu ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu bakteri, insan bağırsağında ve kan dolaşımında yaşar ve enfekte olmuş kişilerin dışkısıyla yayılır. İnsanlar arasında bulaşma, kirli su ya da yiyeceklerin tüketilmesi veya enfekte bir kişiyle doğrudan temasa geçilmesiyle gerçekleşir. Bu hastalık hayvanlardan insanlara geçmez. S. typhi ağız yoluyla vücuda girer, bağırsakta 1 ila 3 hafta boyunca çoğalır ve sonrasında kan yoluyla vücudun diğer organlarına yayılabilir. Bağışıklık sistemi, bu bakteriyle savaşmakta zorlanır çünkü S. typhi, bağışıklık sisteminin etkilerinden korunacak şekilde yaşamını sürdürür. Tifo tanısı, bakteri kültürü veya kan, dışkı, idrar gibi numunelerde bakteri tespitiyle konur.
Tifo hastalığının nedenleri nelerdir?
Tifo hastalığı, çoğunlukla Salmonella typhi bakterisi nedeniyle ortaya çıkar, ancak daha nadir olarak Salmonella paratyphi de bu hastalığa yol açabilir. Salmonella typhi ile gelişen tifo hastalığı daha şiddetli seyreder. Tifo ve başka bir ciddi bağırsak enfeksiyonuna neden olan Salmonella türleri aynı bakteri ailesine ait olsalar da, farklı bakterilerdir.
Tifo, genellikle kirli içme suyu, yetersiz hijyen koşulları veya enfekte kişilerle doğrudan temas yoluyla bulaşır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, tifo hastalığının yayılmasında kirli su ve kötü sanitasyon önemli bir rol oynar. Gelişmiş ülkelerde ise, tifo genellikle seyahat yoluyla bulaşır. Bu durumda, enfekte bir kişinin dışkısının suya veya yiyeceklere karışması sonucu hastalık yayılabilir. Tifo hastalığına yakalanan kişiler, özellikle tuvalet sonrası ellerini iyice yıkamadıklarında, bakterileri başkalarına bulaştırabilirler.
Bazı kişiler, hastalığı atlattıktan sonra bile, bakteriyi sindirim sistemi veya safra kesesinde yıllarca taşıyabilir. Bu kişiler “kronik taşıyıcı” olarak adlandırılır ve belirti göstermeseler de başkalarına hastalık bulaştırabilirler.
Tifo hastalığının risk faktörleri nelerdir?
Tifo, her yıl dünya genelinde milyonlarca kişiyi etkileyen ciddi bir sağlık tehdidi oluşturmaya devam etmektedir. Hindistan, Güneydoğu Asya, Afrika ve Güney Amerika gibi bölgelerde endemik olan tifo, özellikle bu bölgelerde yaşayan kişileri daha fazla etkiler. Çocuklar, yetişkinlere göre daha hafif geçirse de, tifoya yakalanma riski daha yüksektir.
Tifo hastalığı için daha yüksek risk taşıyan gruplar şunlardır:
- Tifo ateşinin yaygın olduğu bölgelere seyahat edenler,
- Tifo bakterileriyle ilgili çalışmalara katılan sağlık profesyonelleri,
- Enfekte kişilerle yakın temasta bulunanlar,
- Kirli suyla içme suyunu kirleten su kaynaklarıyla temas edenler.
Tifo hastalığının belirtileri nelerdir?
Tifo hastalığına bağlı belirtiler, bakterinin vücuda girdikten 1 ila 3 hafta sonra ortaya çıkar. İlk belirtiler şunlar olabilir:
- Yavaşça artan, bazen 40,5°C’ye kadar yükselen ateş,
- Ciltte döküntüler,
- Baş ağrısı,
- Halsizlik ve yorgunluk,
- Kas ağrıları,
- Terleme,
- Kuru öksürük,
- İştah kaybı ve kilo kaybı,
- Karın ağrısı,
- İshal veya kabızlık,
- Karında şişkinlik,
- Zihinsel karışıklık.
Tifonun karakteristik belirtilerinden ikisi, yüksek ateş ve döküntülerdir. Döküntüler, özellikle boyun ve karın bölgesinde gül renginde lekeler şeklinde görülebilir. Hastalık tedavi edilmezse daha şiddetli belirtiler ortaya çıkabilir, örneğin:
- Deliryum (akıl karışıklığı),
- Yorgunluk ve hareketsizlik hali.
Tedavi edilmezse, tifo hayatı tehdit edebilecek komplikasyonlara yol açabilir. Bazı hastalarda ateş düştükten iki hafta sonra belirtiler tekrar görülebilir.
Tifo hastalığının komplikasyonları nelerdir?
Tifo hastalığının en ciddi komplikasyonları arasında bağırsak delinmesi veya kanama yer alır. Bu durum genellikle hastalığın üçüncü haftasında görülür. Bağırsak delinmesi durumunda, bağırsak içeriği karın boşluğuna sızarak şiddetli karın ağrısı, bulantı, kusma ve sepsis (kan zehirlenmesi) gibi ciddi sorunlara yol açabilir. Bu komplikasyon, acil tıbbi müdahale gerektirir.
Diğer olası komplikasyonlar şunlar olabilir:
- Kalp iltihaplanması (miyokardit),
- Kalp kapakçıklarının iltihabı (endokardit),
- Zatürre,
- Pankreas iltihabı (pankreatit),
- Böbrek veya mesane enfeksiyonları,
- Beyin zarlarının iltihabı (menenjit),
- Psikiyatrik sorunlar (deliryum, halüsinasyonlar, paranoid psikoz).
Tifo hastalığının tedavi edilmesiyle, hastaların büyük çoğunluğu iyileşir. Ancak nadiren, tedavi almadan iyileşen hastalar da komplikasyon yaşamazlar.
Tifo hastalığından korunma
Tifo hastalığını önlemek için, özellikle gelişmekte olan ülkelerde temiz içme suyu ve iyi sağlık koşulları sağlanması önemlidir. Yüksek riskli bölgelere seyahat eden kişilere tifo aşısı önerilir. Aşılar, ağız yoluyla alınan canlı, zayıflatılmış bir form veya enjeksiyon yoluyla yapılan tek doz şeklinde uygulanabilir.
- Ağız yoluyla alınan aşı, 4 tablet şeklinde ve seyahatten 1 hafta önce alınır.
- Enjeksiyon yoluyla yapılan aşı ise seyahatten 2 hafta önce uygulanır.
Tifo hastalığına yakalanmış kişilerde veya 6 yaşın altındaki çocuklarda aşılama önerilmez. Ayrıca, bağışıklık sistemi zayıf olan bireyler için ağız yoluyla aşı önerilmez.
Tifo hastalığının teşhisi
Tifo hastalığının teşhisi, bakteri kültürü ve çeşitli numunelerin (kan, dışkı, idrar) analiz edilmesiyle yapılır. Bakteriler dışkı yoluyla atılabileceği gibi, kan veya idrar örnekleri de kullanılabilir.
Tifo hastalığının tedavisi
Tifo tedavisinde antibiyotikler kullanılır. En yaygın olarak kullanılan antibiyotikler arasında siprofloksasin ve seftriakson yer alır. Tedavi sırasında, vücudun sıvı ve elektrolit dengesinin korunması çok önemlidir. Bağırsak delinmesi gibi ciddi komplikasyonlar gelişirse, cerrahi müdahale gerekebilir.
